Anh em ngồi ngay ngắn, pha một ly cà phê đậm hay tách trà nóng tuỳ gu, thắt dây an toàn vào, vì hôm nay ta bàn tới một cuốn sách có thể khiến bạn vừa thấy choáng ngợp, vừa thấy mình bé nhỏ đến mức như hạt bụi trôi trong ánh nắng ban mai. Đó là A Brief History of Time - Lược sử thời gian - một kiệt tác của Stephen Hawking.
Hawking: Einstein của cuối thế kỷ 20?
Nếu Albert Einstein được xem là biểu tượng rực sáng nhất của vật lý thế kỷ 20, thì Stephen Hawking chính là siêu tân tinh bùng nổ ở giai đoạn cuối thế kỷ. Dù phải sống với căn bệnh ALS khiến cơ thể dần tê liệt, ông vẫn trở thành nhà khoa học có ảnh hưởng bậc nhất, người đưa vật lý vũ trụ ra khỏi phòng thí nghiệm và giảng đường, mang đến bàn ăn, quán cà phê, thậm chí vào cả... giường ngủ của độc giả toàn cầu.
Hawking viết Lược sử thời gian không dành riêng cho những bộ óc đang miệt mài với dòng phương trình dài dằng dặc, mà cho những con người bình thường như ta - những kẻ đôi khi còn lạc trong siêu thị chứ đừng nói đến chuyện hình dung về Dải Ngân Hà. Điều vĩ đại của ông không chỉ là trí tuệ thiên tài, mà còn là sự kiên trì làm một việc khó: khiến vũ trụ - một đề tài tưởng như khô khan và xa xôi - trở nên gần gũi, hấp dẫn, và có chút hóm hỉnh.
Nội dung: từ hạt bụi nhỏ xíu đến cái lỗ đen ngòm
Lược sử thời gian mở đầu từ Big Bang - khoảnh khắc vũ trụ khởi sinh, để rồi từng bước dẫn ta qua những khái niệm như sự giãn nở không gian, thuyết tương đối, hố đen, và giấc mơ về "Lý thuyết thống nhất" - một phương trình duy nhất có thể giải thích tất cả.
Vũ trụ, dưới ngòi bút Hawking, không chỉ là một khoảng trống vô tận, mà là một sân khấu khổng lồ, nơi mọi chuyển động đều tuân theo một kịch bản chặt chẽ được viết bằng toán học. Thời gian không còn là mũi tên một chiều, mà có thể uốn cong, vòng lại, mở ra những giả thuyết khiến ta vừa rùng mình vừa thích thú:
"Liệu có ngày nào đó mình ngồi uống cà phê với phiên bản đến từ tương lai của chính mình?"
Điểm tuyệt vời là Hawking không viết như một giáo sư lạnh lùng đứng trên bục giảng, mà kể chuyện vũ trụ như đang pha trò. Ông biến những lỗ đen đáng sợ thành "máy nghiền vũ trụ" có thể phát sáng (nhờ bức xạ Hawking), biến lý thuyết lượng tử khô khan thành những giai thoại dí dỏm khiến người đọc vừa cười vừa toát mồ hôi vì... chưa chắc đã hiểu.
Cảm giác đọc: vừa choáng, vừa mê, vừa muốn bỏ cuộc nhưng lại không dứt ra được
Đọc Lược sử thời gian giống như ngồi trên một chiếc ghế xoay: bạn vừa được nâng lên cao nhìn toàn cảnh, vừa có cảm giác chóng mặt vì mọi thứ xoay vòng liên tục. Có đoạn bạn bừng sáng, "ồ, ra là vậy!" - cảm giác y như Einstein tái sinh trong phòng khách. Nhưng chỉ vài trang sau, bạn lại rơi thẳng xuống đất, thấy mình chẳng khác học sinh cấp ba ngủ gật trong giờ vật lý.
Và đó mới chính là vẻ đẹp. Hawking không che giấu sự phức tạp, nhưng cũng không bỏ mặc độc giả. Ông kéo bạn đi từng bước, để bạn nhận ra cái hay nằm ở chỗ: không cần hiểu hết, chỉ cần được ngồi trong hành trình tưởng tượng vĩ đại ấy đã là một đặc ân.
Giá trị: vừa thấy mình nhỏ bé, vừa thấy mình vĩ đại
Điều đọng lại sau khi gấp sách không phải là công thức, mà là một cái nhìn mới về bản thân. Chúng ta chỉ là những sinh vật sống trên một hạt bụi xanh lơ lửng giữa biển trời mênh mông, nhưng lại đủ thông minh để ngẩng đầu, nhìn lên các vì sao, và hỏi:
"Vũ trụ này từ đâu mà ra?"
Cái đẹp nằm ở chỗ ấy: không phải ở câu trả lời, mà ở việc chúng ta dám đặt câu hỏi. Và chính khoảnh khắc ta đặt câu hỏi, ta đã chạm vào sự vĩ đại của loài người - không phải vì quyền lực, tiền bạc hay công nghệ, mà vì khát khao hiểu biết.
Đọc một lần chưa đủ
Lược sử thời gian không phải cuốn bạn đọc một lần rồi bỏ xó. Nó giống một tấm gương nhiều lớp. Đọc khi còn trẻ, bạn sẽ thấy háo hức trước bí ẩn vũ trụ, mắt sáng như đèn pin. Đọc khi trưởng thành, bạn lại thấy sự hữu hạn của đời người, thấy mỗi giây phút mình sống đáng quý nhường nào. Và biết đâu, đọc ở tuổi già, bạn sẽ mỉm cười, chấp nhận rằng có những câu hỏi không bao giờ cần câu trả lời trọn vẹn.
Tóm lại, Lược sử thời gian là cuốn sách nhắc ta rằng: được sinh ra để nhìn, để thắc mắc, và để ngạc nhiên - đó đã là một món quà. Đọc cuốn này, ta không trở thành nhà vật lý, nhưng ta trở thành con người... biết khiêm nhường hơn trước sự bao la vô tận.