Có những cuốn sách ta đọc để tìm câu trả lời. Cũng có những cuốn, như Bắt trẻ đồng xanh (The Catcher in the Rye) của J.D. Salinger, ta đọc chỉ để thấy rằng... có những câu hỏi sẽ mãi không có lời giải đáp. Và điều đó không có gì sai cả.
Tôi đọc cuốn này lần đầu vào tầm 26 tuổi - cái tuổi đã đủ lớn để thấy mơ hồ trong chính mình, nhưng vẫn chưa đủ già để chịu được sự mơ hồ của người khác. Tôi nhớ mình lướt qua từng trang sách mà lòng thì vừa tò mò, vừa lúng túng: "Ủa alo, chuyện gì đang xảy ra vậy?", "Ủa, sao thằng này nói gì cũng cà khịa vậy?", và "Ủa, kết rồi hả?". Mãi đến sau này, khi đã yên ổn bên vợ con, sáng đi làm tối về chơi với con gái nhỏ, tôi mới hiểu: Holden Caulfield - nhân vật chính - không phải để "hiểu", mà là để "cảm".
J.D. Salinger và thời đại rối loạn sau chiến tranh
Jerome David Salinger - một nhà văn ẩn dật, từng tham chiến ở Thế chiến II, và sau khi xuất bản cuốn tiểu thuyết duy nhất trong đời mình vào năm 1951, ông gần như biến mất khỏi đời sống công chúng. The Catcher in the Rye ngay lập tức gây chấn động văn học Mỹ, trở thành sách gối đầu giường của hàng triệu thanh thiếu niên - và là mục tiêu bị cấm ở không ít trường học.
Tại sao lại bị cấm? Bởi vì Holden chửi thề, nổi loạn, không tôn trọng bất kỳ ai hết. Nhưng cũng chính vì vậy mà cậu ta thành biểu tượng.
Hãy tưởng tượng nước Mỹ những năm 1950: sau chiến tranh, kinh tế tăng trưởng thần tốc, gia đình hạt nhân kiểu mẫu (bố đi làm, mẹ ở nhà, con cái ngoan ngoãn) trở thành chuẩn mực xã hội. Nhưng bên dưới bề mặt ấy, là sự dồn nén, là những đứa trẻ lớn lên giữa kỳ vọng và trống rỗng. Holden chính là tiếng nói nghẹn ngào trong sự lặng thinh đó - tiếng nói của một thế hệ "chẳng biết phải sống làm sao".
Holden Caulfield - gã thanh niên lạc nhịp với đời
Holden là một thiếu niên 17 tuổi bị đuổi học, lang thang ở New York vài ngày, gặp gỡ người này người kia - nhưng quan trọng hơn hết là những đoạn độc thoại nội tâm của cậu. Cậu ghét người giả tạo. Cậu ghét người lớn. Cậu nhớ em gái. Cậu nhớ anh trai đã mất. Cậu nhớ cả bản thân mình - cái bản thân chưa kịp lớn nhưng đã bị ép phải trưởng thành.
Cậu ta vừa thông minh, vừa ngang ngược. Vừa ghét người khác, vừa khao khát có ai hiểu mình. Như kiểu hồi mới đi làm, mình ngồi giữa văn phòng, tai nghe nhạc zốc, tay chỉnh thiết kế, miệng chửi "mấy thằng sếp hãm l chém gió", nhưng tối về lại mở Y!M chờ một cái tin nhắn kiểu "em thấy anh để status hơi buồn?"
Dưới bàn tay của Salinger, Holden không được miêu tả như một "anh hùng", mà đúng hơn là một kẻ đang giãy giụa, không tìm ra vị trí của mình. Cậu là hiện thân của sự chông chênh: giữa trẻ con và người lớn, giữa lý tưởng và hiện thực, giữa cô đơn và khát vọng được yêu thương.
Nếu ở tuổi 17 bạn từng thấy thế giới quanh mình giả tạo, đầy rẫy những "thứ ngớ ngẩn" (giống cái cách Holden hay nói), thì có thể bạn từng là chính cậu ấy.
Cái "bắt" trong "Bắt trẻ đồng xanh"
Tựa sách gốc - The Catcher in the Rye - bắt nguồn từ một bài thơ của Robert Burns, trong đó Holden tưởng tượng mình là người đứng giữa một cánh đồng lúa mạch, bắt lấy những đứa trẻ đang mải chơi mà suýt rơi xuống vực. Một hình ảnh đẹp, nhưng cũng đầy xót xa.
Holden không muốn ai phải lớn lên. Không muốn ai phải vỡ mộng như mình. Cậu muốn bảo vệ sự ngây thơ - vì chính mình đã đánh mất nó quá sớm.
Tuổi trẻ, sự hoang mang, và những chiếc mặt nạ
Ở cái tuổi gần 40, tôi nhìn lại Holden với ánh mắt dịu dàng hơn. Tôi hiểu rằng cái sự "khó chịu" của cậu - những lời cằn nhằn, sự ghét bỏ thế giới - thật ra là mặt nạ. Mặt nạ của một cậu bé chưa được chữa lành sau cái chết của người anh, sau những lần bị bỏ rơi, sau một thế giới không ai lắng nghe cậu.
Cái hay của Bắt trẻ đồng xanh không phải ở plot twist, cũng chẳng có tình tiết căng não hay vũ khí laser. Nó là hành trình đi lạc trong đầu một chàng trai - và ta đọc, để nhận ra chính mình cũng từng đi lạc y chang vậy. Mỗi đoạn độc thoại nội tâm của Holden như mùi whiskey vừa cay vừa chát:
"Mình ghét bọn người lớn, bọn nó giả tạo. Nhưng mình cũng đang giả tạo. Thôi kệ. Nhưng mà… không kệ được."
Có thể Salinger chưa bao giờ muốn Holden đại diện cho ai cả. Nhưng Holden lại trở thành tấm gương - méo mó mà chân thực - phản chiếu sự lạc lõng của thanh niên hiện đại.
Lời kết: Có thể bạn không "hiểu", nhưng bạn sẽ "nhớ"
Bạn có thể không hiểu hết Bắt trẻ đồng xanh. Thậm chí có thể ghét nó. Nhưng bạn sẽ nhớ nó - như một đoạn ký ức khó chịu mà cũng không thể quên. Giống như tuổi trẻ vậy.
Với tôi, Holden giống như một người bạn cũ: lắm lời, thất thường, nhưng đầy thành thật. Và dù chẳng bao giờ gặp lại, tôi vẫn hy vọng cậu ấy - hay một ai đó giống cậu - đã tìm được sự bình yên giữa cánh đồng lúa mạch lộng gió kia.
Và ở đâu đó, tôi vẫn muốn ôm Holden, nói với cậu ấy:
"Tao hiểu mày rồi. Hồi đó tao ngu, chứ không phải mày viết dở."
Tóm lại, có nên đọc không?
- Nếu bạn đang 17: đọc đi, rồi sau này đọc lại, đừng cố ép mình phải hiểu.
- Nếu bạn đang 27: đọc vẫn chẳng hiểu gì. Yên tâm, bạn đang đi đúng quy trình rồi đấy.
- Nếu bạn đã 37, 47: đọc lại, biết đâu bạn sẽ thấy một đứa con, một đứa em, hay chính mình ngày xưa... trong đôi mắt lạc lõng của Holden Caulfield.